ژیان یاسین نبی
میناک ئەندنوسیا : ل سالا 1602 هەتا شەرێ جیهانیێ دووێ وەلاتێ ئەندنوسیا هاتبوو داگیر کرن ژ لایێ مەملەکەتا هولەنداڤە ، ژ ئەگەرێ شەرێ جیهانیێ دوو وەلاتێ یابان بهێزا لەشکەری ئەندونوسیا داگیر کر ، ژ ئەگەرێ شکەستنا یابانیان ل شەرێ جیهانیێ دووێ بو ئەگەرێ هندێ ئەندنوسیان سەربەخوی یا خو راگەهاند ل 17.08.1945 ل سەر دەستێ ( ئەحمەد سوکارنو ) ، دەرئەنجامێ ڤێ راگەهەهاندنا سەربەخویێ هێزێن هولەندی هەمی هەولەک دا کو جارەکا دی وەلاتێ ئەندنوسیا بێخیتە ژێر دەستهەلاتا خوڤە ژ لایێ ئابوری و جڤاکی وسیاسی ، لێ مللەتێ ئەندونیسیا بەرگریەکا زورابهێز کر ژ بو ئازادیا وەلاتێ خو د ئەنجامێ شەرێ ڤەکێشیای ل سالا 1947 هەتا سالا 1949 هولەندا ملکەچ بو و خوڤەکێشا و بو ئەگەرێ وێ چەندێ کو ئەندنوسیا وەک وەلاتەک سەربەخو درێژە بدەت . یا گرنگ ئەوە کو دان پێدانا هولەندا ل سەر ئەو کارێ شاش و درندانە دەرەقەتی وەلاتێ ئەندنوسیا کری و بویە ئەنجامێ ب هزارا قوربانیان ل ئەندنوسیا ،بیروکا دەست پێشخەریا لێبورینێ ژ لایێ چەند ئەفسەرەکێ خانەنشینێن هولەندی کو بەشدار ببون ل وی جەنگێ خویناوی و بهەڤکاریا چەند رێکخراوەکێن سڤیلێن ئەندنوسی بو سەبەبێ وێ چەندێ حکومەتا هولەندی برێکا کەنالێن دیپلوماسی دان ب شاشیا خو بدەت ل سالا 2005 ب شێوەیەکێ رەسمی داخازا لێبورینێ کر . لێ یاگرنگ ئەوە کو لپێشیا چەند روژەکا ل یادا 75 سالیا سەربەخوییا ئەندنوسیا مەلکێ هولەندا ( ولیم الکسندر ) و هەڤژینا وی ( مەکسیما) بو ماوێ چوار روژا ژ بو بەشدار بون ل ئاهەنگا سەربەخوییا ئەندنوسیا و داخازا لێ بورینێ کر و سوزا قەرەبو کرنا وان خێزانێن زەرەرمەندێ وی شەرێ ل ناڤ بەرا 1947 هەتا 1949 هاتیە کرن . هەروسا بەرسڤا سەروک کومارێ ئەندنوسیا ( جوکو و دودو) ژ بو شاهێ هولەندا ئەو بو ( ئەم ب گەرمی بخێر هاتنا شاهێ هولەندا دکەم و بو جارائێکێ یە کو ل ڤی ئاستی هوسا بلند کەسەک ژ وەلاتێ هولەندا بەشدار دبیت ل ئاهەنگێن سەبەخوییا ئەندنوسیا ، و ئەز سوپاسیا وی دکەم کو لێبورین خاستی ب ناڤێ وەلاتێ هولەندا بۆ مللەت و دەولەتا ئەندنوسیا ، هەروەسا سەروککومارێ ئەندنوسیا گوت ب لێبورنڤە کو نەشێن مێژوویێ ب گوهرین لێ ئەم دشێین سەر بوریێ وەرگرین ژ رابردوی . مێژوو نە یا ڤالایە ژ ڤان ڕەنگە رویدانان یێن كو پێتڤی لێبورین خواستنێ نە لسەر ئاستێن بلند بو نموونە ل 30 ی كانوونا دووێ سالا 1933 لژێر ناڤێ دوماهیك چارەسەر ( Enlosun )ل وی دەمێ هێتلەر بویە راوێژكارێ ئەلمانیا . ل وی دەمی كوشتارا جوهیا دەستپێكر كو تێدا نزیكی 6000000 كەس هاتنە كوشتن و سوتن كو دناڤدا 1500000 كەس زاروك بوون . و ژناڤبرنا 5000 ژ رەڤەندێن جوهی بڤێ چەندێ سێچارێكێن جوهیا ل ئەوروپا ژناڤبرن . ئەڤ كوشتارە نە ژ ئەگەرێ بەركەفتنا شەرێ جیهانی بوو ، بەلكو كوشتارەكا بەرنامەكری وپلان بو دانایی بو . ئەڤ تاوانا قێزەون یا پێتڤی بو كو حكومەتا ئەلمانیا و سەرانێن وێ لێبورینێ ژ گەلێ جوهی و تەڤایا مروڤایەتیێ بخوازن لێ هێشتا نەگەهشتینە وی ئاستێ مەزن هەروەكی غاندی دبێژیت لێبورین سیفەتێ مروڤێن مەزنە . د ڤی بابەتی دا یا كو پەیوەندی ب كوردان ڤە هەی دیسان كیمیا بارانكرنا هەلەبچە و ناوچێن كوردیە ژ لایێ حكومەتابەعس ڤە كو نزیكی 5000 كەس بونە قوربانی ڤێ كارەساتێ ژبلێ تێكدانا ژینگەهێ و هەتا نوكە گەلەك ژ وان بەركەفتیان نەهاتینە چارەكرن و درەوشەكا زور خراب دا دەربازدبن ، سەرەرای كو پشتی رژێما سەدام چەند حكومەت هاتن و چوون لی دیسان بێباكانە ل یادێن هەلەبجە دا ئامادەدبن بێی كو ب فەرمی داخازا لێبورینێ ژ ڤی مللەتێ زەرەرڤێكەفتی بكەن .